Entre cifras e segredos
a ideia de qualidade oculta aplicada às palavras (SÉCS. XV-XVII)
DOI:
https://doi.org/10.5216/hr.v29i3.81053Palabras clave:
Esoterismo, Segredo, Comunicação cifradaResumen
Em outras pesquisas nos dedicamos a demonstrar como o Segredo esotérico influenciou na construção da ideia de Segredo político, marcadamente através do emprego das linguagens de comunicação secreta, tidas por alguns humanistas como uma evolução natural dos hieróglifos egípcios. Agora propomos um desdobramento dessa discussão. Ao analisar obras de autores como Johannes Trithemius (1462-1516), Giambattista della Porta (1535-1615) e Heinrich Cornelius Agrippa von Netteshein (1486-1535), verificaremos se a ideia de qualidades ocultas se aplicaria também à linguagem, ou seja, se é adequado pensarmos no Segredo como virtude oculta da palavra. Tal exercício estará amparado pelo conceito de esoterismo cunhado por Antoine Faivre, mas levando em conta suas diversas revisões.
Descargas
Citas
REFERÊNCIAS BIBLIOGRÁFICAS
Referências Bibliográficas
- Fontes Primárias
Giambattista DELLA PORTA. De Furtivis Literarum Notis vulgo De Ziferis – Libri III. Neapoli: Apud Ioa Mariam Scotum, 1563.
Giambattista DELLA PORTA. Magiae naturalis, sive de miraculis rerum naturalium libri IIII. Antuerpiae: In aedibus Ioannis Steelsii, 1562.
Heinrich Cornelius AGRIPPA VON NETTESHEIM. De occulta philosphia, Libri III. Lugduni: apud Godefridum & Marcellu, fratres, 1550.
Johannes TRITHEMIUS. Polygraphiae libri sex, Ioannis Trithemii Abbatis Peapolitani, quondam Spanheimensis, ad Maximilianum Caesarem. Oppenheim: Haselberg, 1518.
Johannes TRITHEMIUS. Steganographie: Ars per occultam Scripturam animi sui voluntatem absentibus aperiendi certu, 4to, Darmst. 1621
- Referências Secundárias
CLARK, Stuart. Pensando com demônios: a ideia de bruxaria no princípio da Europa moderna. São Paulo: EDUSP, 2006.
FAIVRE, Antoine. O esoterismo. São Paulo: Papirus, 1994.
FORSHAW, Peter J. Christian Kabbalah. In: MAGEE, Glenn Alexander. The Cambridge handbook of western mysticism and esotericism. Cambridge: Cambridge University Press, 2016
GRÉVIN, Benoît. Le parchemin des cieux: essay sur le Moyen Âge du langage. Paris: Éditions du Seuil, 2012
HANEGRAAF, Wouter J. Western esotericism: a guide for the perplexed. London, New York: Blooomsbury, 2013.
KIECKHEFER, Richard. Magic in the Middle Ages. Cambridge [England]; New York: Cambridge University Press, 1989.
LEMONNIER, Delphine. Emblèmes et secret: autour des hiéroglyphes. In: LAROQUE, François (Ed.). Histoire et secret à la Renaissance. Paris: Presses de la Sorbonne Nouvelle, 1997.
LOCHRIE, Karma. Covert operations: medieval uses of secrecy. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999.
MENDONÇA JÚNIOR, F. P. S. Artífice do segredo: o abade Johannes Trithemius (1462-1516) entre o magus e o secretarium do princeps. Santa Maria: FACOS-UFSM, 2020.
MENDONÇA JÚNIOR, F. P. S. A Arte do Segredo: esoterismo, segredo, sigilo e dissimulação política nos séculos XV e XVI. Belo Horizonte, FAFICH: [Tese de doutorado], 2014
SKINNER, Quentin. As fundações do pensamento político moderno. São Paulo: Companhia das Letras, 1996.
THORNDIKE, Lynn. A history of magic and experimental science. New York: Columbia University Press, 1934.
TRAUNECKER, Claude. Os deuses do Egito. Brasília: Editora Universidade de Brasília, 1995.
WALKER, Daniel Pickering. Spiritual and demonic magic: from Ficino to Campanella. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2000.
VON STUCKRAD, Kocku. Western esotericism a brief history of secret knowledge. London: Equinox, 2005.
YATES, Frances Amelia. Giordano Bruno e a tradição hermética. São Paulo: Cultrix, 1995.
ZIKA, Charles. Reuchlin's De Verbo Mirifico and the Magic Debate of the Late Fifteenth Century. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, Vol. 39. (1976), pp. 104-138.
Descargas
Publicado
Versiones
- 2025-10-09 (2)
- 2025-10-06 (1)
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2025 História Revista

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-CompartirIgual 4.0.
Declaração de Direito Autoral
Concedo à História Revista o direito de primeira publicação da versão revisada do meu artigo, licenciado sob a Licença Creative Commons Attribution, que permite o compartilhamento do trabalho com reconhecimento da autoria e publicação inicial nesta revista.
Afirmo ainda que meu artigo não está sendo submetido a outra publicação e não foi publicado na íntegra em outro periódico, assumindo total responsabilidade por sua originalidade, podendo incidir sobre mim eventuais encargos decorrentes de reivindicação, por parte de terceiros, em relação à autoria do mesmo.
