This is an outdated version published on 2025-10-06. Read the most recent version.

Entre cifras e segredos

a ideia de qualidade oculta aplicada às palavras (SÉCS. XV-XVII)

Authors

  • Francisco de Paula Souza Mendonça Junior Universidade Federal de Santa Maria (UFSM), Santa Maria, RS, Brasil, kirijy@gmail.com

DOI:

https://doi.org/10.5216/hr.v29i3.81053

Keywords:

Esoterismo, Segredo, Comunicação cifrada

Abstract

In other research, we have shown how esoteric secrecy influenced the construction of the idea of political secrecy, especially through the use of secret communication languages, considered by some humanists to be a natural evolution of Egyptian hieroglyphics. We now propose an outspread of this discussion. By analyzing works by authors such as Johannes Trithemius (1462-1516), Giambattista della Porta (1535-1615) and Heinrich Cornelius Agrippa von Netteshein (1486-1535), we will see if the idea of hidden qualities also applies to language, in other words, if it is appropriate to think of the Secret as a hidden virtue of the word. This exercise will be supported by the concept of esotericism coined by Antoine Faivre, but taking into account its various revisions.

Downloads

Download data is not yet available.

Author Biography

Francisco de Paula Souza Mendonça Junior, Universidade Federal de Santa Maria (UFSM), Santa Maria, RS, Brasil, kirijy@gmail.com

Possui graduação em História (2005) pela Universidade Federal de Minas Gerais, mestrado (2009) e doutorado (2014) em História e Culturas Políticas pela mesma universidade, com a realização de estágio sanduíche na Université Paris-Est Créteil. Já atuou como analista de gestão, proteção e restauro do Instituto Estadual do Patrimônio Histórico e Artístico de Minas Gerais. Tem experiência na área de pesquisa em História, com ênfase em História Medieval, História do Renascimento, História do Esoterismo e História Política. É membro da Associação Brasileira de Estudos Medievais (ABREM), da Rede Brasileira de Estudos em História Moderna, do Laps (LAtin American Privacy Studies) e do projeto de História Pública #maisHistóriaPor Favor. Atualmente ocupa o cargo de codiretor do Centro de Estudios sobre el Esoterismo Occidental de la UNASUR (CEEO-UNASUR), grupo de pesquisas afiliado a ESSWE (European Society for the Study of Western Esotericism). É professor adjunto do Departamento de História da Universidade Federal de Santa Maria (UFSM), onde fundou e dirige o Virtù - Grupo de História Medieval e Renascentista.

References

REFERÊNCIAS BIBLIOGRÁFICAS

Referências Bibliográficas

- Fontes Primárias

Giambattista DELLA PORTA. De Furtivis Literarum Notis vulgo De Ziferis – Libri III. Neapoli: Apud Ioa Mariam Scotum, 1563.

Giambattista DELLA PORTA. Magiae naturalis, sive de miraculis rerum naturalium libri IIII. Antuerpiae: In aedibus Ioannis Steelsii, 1562.

Heinrich Cornelius AGRIPPA VON NETTESHEIM. De occulta philosphia, Libri III. Lugduni: apud Godefridum & Marcellu, fratres, 1550.

Johannes TRITHEMIUS. Polygraphiae libri sex, Ioannis Trithemii Abbatis Peapolitani, quondam Spanheimensis, ad Maximilianum Caesarem. Oppenheim: Haselberg, 1518.

Johannes TRITHEMIUS. Steganographie: Ars per occultam Scripturam animi sui voluntatem absentibus aperiendi certu, 4to, Darmst. 1621

- Referências Secundárias

CLARK, Stuart. Pensando com demônios: a ideia de bruxaria no princípio da Europa moderna. São Paulo: EDUSP, 2006.

FAIVRE, Antoine. O esoterismo. São Paulo: Papirus, 1994.

FORSHAW, Peter J. Christian Kabbalah. In: MAGEE, Glenn Alexander. The Cambridge handbook of western mysticism and esotericism. Cambridge: Cambridge University Press, 2016

GRÉVIN, Benoît. Le parchemin des cieux: essay sur le Moyen Âge du langage. Paris: Éditions du Seuil, 2012

HANEGRAAF, Wouter J. Western esotericism: a guide for the perplexed. London, New York: Blooomsbury, 2013.

KIECKHEFER, Richard. Magic in the Middle Ages. Cambridge [England]; New York: Cambridge University Press, 1989.

LEMONNIER, Delphine. Emblèmes et secret: autour des hiéroglyphes. In: LAROQUE, François (Ed.). Histoire et secret à la Renaissance. Paris: Presses de la Sorbonne Nouvelle, 1997.

LOCHRIE, Karma. Covert operations: medieval uses of secrecy. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999.

MENDONÇA JÚNIOR, F. P. S. Artífice do segredo: o abade Johannes Trithemius (1462-1516) entre o magus e o secretarium do princeps. Santa Maria: FACOS-UFSM, 2020.

MENDONÇA JÚNIOR, F. P. S. A Arte do Segredo: esoterismo, segredo, sigilo e dissimulação política nos séculos XV e XVI. Belo Horizonte, FAFICH: [Tese de doutorado], 2014

SKINNER, Quentin. As fundações do pensamento político moderno. São Paulo: Companhia das Letras, 1996.

THORNDIKE, Lynn. A history of magic and experimental science. New York: Columbia University Press, 1934.

TRAUNECKER, Claude. Os deuses do Egito. Brasília: Editora Universidade de Brasília, 1995.

WALKER, Daniel Pickering. Spiritual and demonic magic: from Ficino to Campanella. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2000.

VON STUCKRAD, Kocku. Western esotericism a brief history of secret knowledge. London: Equinox, 2005.

YATES, Frances Amelia. Giordano Bruno e a tradição hermética. São Paulo: Cultrix, 1995.

ZIKA, Charles. Reuchlin's De Verbo Mirifico and the Magic Debate of the Late Fifteenth Century. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, Vol. 39. (1976), pp. 104-138.

Published

2025-10-06

Versions

How to Cite

MENDONÇA JUNIOR, Francisco de Paula Souza. Entre cifras e segredos: a ideia de qualidade oculta aplicada às palavras (SÉCS. XV-XVII). História Revista, Goiânia, v. 29, n. 3, p. 67–84, 2025. DOI: 10.5216/hr.v29i3.81053. Disponível em: https://revistas.ufg.br/historia/article/view/81053. Acesso em: 5 dec. 2025.

Issue

Section

Dossiê: "A circulação e o recebimento de informações: uma história conectada da Idade Média"